Executieve functies trainen met spelletjes.

Executieve functies... hoor je het donderen in Keulen? In het artikel dat volgt, probeer ik in mensentaal uit te leggen wat dit precies inhoudt, hoe je de executieve functies kan trainen en met welke spelletjes je dit kan oefenen. En uiteraard, waarom zijn de executieve functies zo belangrijk?

Wat zijn Executieve functies?

Executieve functies helpen je brein plannen en organiseren en jouw gedrag, emoties en gedachten zelfstandig te sturen. Deze zijn uiteraard meer dan nodig om te kunnen functioneren op school of later op het werk.

Een voorbeeld uit de klas:

Wietse, een jongen van 5 jaar, zit in de 3e kleuterklas. Juf vraagt aan de kinderen om hun jas aan te doen, hun boekentasjes op hun plaats te zetten en een koek uit te halen. Dat zijn dus 3 opdrachten. Een meervoudige opdracht vergt heel wat energie van een kind. Het kind moet zijn brein organiseren en de 3 opdrachten al gaan plannen in de nabije toekomst. Voor Wietse zijn meervoudige opdrachten niet makkelijk. De eerste opdracht heeft hij nog begrepen, maar wat zijn de andere opdrachten nu ook alweer? Wietse heeft heel wat herhaling nodig. Zijn brein kan het nog niet aan om de opdrachten op te nemen, te verwerken en uit te voeren (werkgeheugen), de executieve functies zijn onvoldoende ontwikkeld.
Luna, meisje van 8 jaar, zit in het 2e leerjaar. Juf geeft een klassikale instructie. Er wordt verwacht dat de leerlingen stil zijn en stilzitten. Luna hoort een stoel schuiven en is snel afgeleid. De instructies gaan helemaal verloren en weet niet wat de opdracht inhoudt. Zonder haar vinger in de lucht te steken, roept ze naar juf 'ik moet naar het toilet'. Ze ontwijkt de situatie en loopt de klas uit. Luna heeft duidelijk moeite met haar aandacht en is snel afgeleid door externe prikkels. Haar impulsen kan ze moeilijk beheersen, ze doet iets zonder erbij na te denken en loopt de klas uit (respons-inhibitie).

Executieve functies zijn meer dan de voorgaande 2 voorbeelden. Zonder er verder te veel op in te gaan, lijst ik even op welke andere belangrijke elementen behoren tot de executieve functies: respons-inhibitie, emotieregulatie, impulscontrole, plannen en organiseren, flexibel denken, werkgeheugen, taakinitiatie en aandacht.

Executieve functies moet je trainen, een kind is hiermee niet geboren. Sommige executieve functies ontwikkelen zich nog volop in de kleutertijd (bvb. impulscontrole, werkgeheugen), andere executieve functies ontwikkelen zich pas in de lagere school (bvb. planning en organisatie). Kinderen waarbij deze executieve functies niet worden gestimuleerd, hebben dikwijls moeite met functioneren in de klas of reageren anders in bepaalde sociale contexten. Het staat als een paal boven water dat deze executieve functies heel erg belangrijk zijn voor de verdere ontplooiing van een kind.

Hoe kan ik deze executieve functies gaan trainen?

Makkelijk! Er bestaan heel wat spelletjes die de executieve functies en hersenontwikkeling trainen zonder dat het kind en leerkracht/ouder zich hiervan bewust zijn. Naast het feit dat ze een educatieve meerwaarde hebben, is het ook gewoon leuk en gezellig spelletjes te spelen.

Spadt biedt heel wat denkspelletjes aan, denk maar aan de spellen van Smartgames. De meeste van de Smartgames spellen bestaan erin logisch na te denken en geconcentreerd te werk te gaan. Bij de meeste opdrachten moet het kind in stappen denken en vooruit plannen. Jaak en de Bonenstaak is een goed voorbeeld om dit eventjes te verduidelijken. Het kind moet een 3D puzzel vervolledigen door puzzelstukken bovenaan in het grid te laten vallen. Deze kantelen waardoor de tekening ook telkens opnieuw verandert. Daarom moet het kind goed op voorhand plannen, zodat de juiste tekening zichtbaar wordt.

Ook Deducktion is een spelletje die de executieve functies in het brein aanspreekt. Je krijgt een opdracht waarbij een aantal eendjes reeds staan ingevuld. Het is de bedoeling de eendjes zodanig te positioneren dat ze in numerieke volgorde staan en je ook rekening houdt met de kleuraanwijzingen. Hoe moeilijker de opdracht, hoe minder info je krijgt.

Chocolate Fix is eveneens een solodenkspel rond deductie en executieve functies, maar voor oudere kinderen. Hierbij krijgt je telkens 3 aanwijzingen per opdracht die je moet samenleggen om tot de juiste oplossing te komen. Vooruitplannen en rekening houden met meerdere aanwijzingen (werkgeheugen) is hierbij een vereiste.

Club der Klauwen en The Key, De Roof in de Cliffrock Villa zijn dan weer competitieve gezelschapsspellen die de executieve functies stimuleren. Hier moet je respectievelijk de kat van de tegenspelers of de dader van de roof proberen te vinden door allerlei gegevens te verzamelen en samen te leggen tot je één geheel krijgt. Het werkgeheugen is hierbij cruciaal.

Met reactiespelletjes zoals Vlotte Geesten, Blue Banana en Dr. Microbe oefen je ook de executieve functies. Door deductie en bepaalde informatie te elimineren in het brein, kom je tot de juiste oplossing. Zo moet je verschillende elementen in Vlotte Geesten onthouden, zoals 'het is niet blauw, niet wit, geen zetel en geen muis.... dus het is 'de groene fles'. Hierbij is een goede respons-inhibitie belangrijk (eerst goed nadenken en dan doen).
Mosquito en Gris en Grijp zijn dan weer reactiespelletjes voor iets jongere kinderen. Ook hierbij is een goede observatie en snel reageren belangrijk. Snel denken om dan de juiste handeling uit te voeren (respons-inhibitie).

Coöperatieve spelletjes stimuleren dan weer een ander luik binnen de executieve functies, namelijk het flexibel denken en het goed kunnen samenwerken. Hoe ga je samen plannen om tot de juiste oplossing te komen. Bijvoorbeeld bij Glibber Gebibber en Luxantis reken je op elkaars geheugen.

Gezelschapsspelletjes hebben naast het plezieraspect ook een onschatbare educatieve waarde. Dat is wel duidelijk! Alle aspecten binnen de executieve functies worden geoefend tijdens het spelen van gezelschapsspelletjes. Zo moet het kind flexibel gaan nadenken als de tegenspeler een onverwachte zet doet. De plannen zijn gewijzigd en je moet een nieuwe tactiek zien te vinden om de tegenspeler te verslaan. Daarnaast leert het kind omgaan met verlies en zijn/haar impulsen te beheersen (emotieregulatie). Volgehouden aandacht is ook belangrijk als je een langer bordspel speelt.

Probeer bovenstaande spelletjes zeker eens uit (te koop op www.spadt.be)!

Alvast VEEL PLEZIER.